विलोम (Antonyms)
एक़-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें 'विलोम शब्द' कहते हैं।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें 'विलोम शब्द' कहते हैं।
अत: विलोम का अर्थ है- उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाल़ा।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।
कुछ विलोम शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है-
(य, र, ल)
शब्द
|
विलोम
|
यश
|
अपयश
|
योगी
|
भोगी
|
राजतन्त्र
|
जनतन्त्र
|
रागी
|
विरागी
|
रक्षक
|
भक्षक
|
राग
|
द्वेष
|
रिक्त
|
पूर्ण
|
रात
|
दिन
|
रंगीन
|
बेरंग
|
लघु
|
गुरु
|
लिप्त
|
अलिप्त
|
लायक
|
नालायक
|
लिखित
|
अलिखित
|
लौह
|
स्वर्ण
|
योग
|
वियोग
|
यथार्थ
|
कल्पित
|
रत
|
विरत
|
रचना
|
ध्वंस
|
राजा
|
रंक
|
रूपवान्
|
कुरूप
|
रात्रि
|
दिवस
|
राम
|
रावण
|
रुग्ण
|
स्वस्थ
|
लौकिक
|
अलौकिक
|
लुप्त
|
व्यक्त
|
लाभ
|
हानि
|
लेन
|
देन
|
(व)
शब्द
|
विलोम
|
विधवा
|
सधवा
|
वसंत
|
पतझर
|
विशुद्ध
|
दूषित
|
विद्वान
|
मूर्ख
|
विशिष्ट
|
साधारण
|
विशेष
|
सामान्य
|
वृद्धि
|
ह्रास
|
वैतनिक
|
अवैतनिक
|
वीर
|
कायर
|
व्यस्त
|
अव्यस्त
|
विपत्ति
|
सम्पत्ति
|
वक्र
|
सरल
|
वियोग
|
मिलन
|
वरदान
|
अभिशाप
|
विस्तार
|
संक्षेप
|
वादी
|
प्रतिवादी
|
विरह
|
मिलन
|
विरत
|
निरत
|
वैमनस्य
|
सौमनस्य
|
विक्रय
|
क्रय
|
व्यास
|
समास
|
विसर्जन
|
अहान
|
विजय
|
पराजय
|
विश्वास
|
अविश्वास
|
विनीत
|
उद्धत
|
विशिष्ठ
|
साधारण
|
विस्तृत
|
संक्षिप्त
|
विषाद
|
आहद
|
विकर्ष
|
आकर्ष
|
विशेष
|
सामान्य
|
विनाश
|
निर्माण
|
विसर्जन
|
सर्जन
|
शब्द
|
विलोम
|
विजय
|
पराजय
|
विरोध
|
समर्थन
|
विषम
|
सम
|
विवाद
|
निर्विवाद
|
विस्तृत
|
संक्षिप्त
|
बहिष्कार
|
स्वीकार
|
विमुख
|
सम्मुख
|
विशालकाय
|
क्षीणकाय
|
वृहत
|
लघु
|
व्यवहारिक
|
अव्यावहारिक
|
वृष्टि
|
अनावृष्टि
|
विशिष्ट
|
सामान्य
|
विधि
|
निषेध
|
विपन्न
|
सम्पन्न
|
वृद्ध
|
तरुण
|
विकास
|
ह्रास
|
विष
|
अमृत
|
विकीर्ण
|
संकीर्ण
|
व्यस्त
|
अकर्मण्य
|
विधवा
|
सधवा
|
विश्लेषण
|
संश्लेषण
|
वैतनिक
|
अवैतनिक
|
वन
|
मरु
|
व्यर्थ
|
अव्यर्थ
|
विपद
|
सम्पद
|
व्यय
|
आय
|
विख्यात
|
कुख्यात
|
वन्य
|
पालित
|
वियोग
|
संयोग
|
वक्र
|
ऋजु
|
विशालकाय
|
लघुकाय
|
(स)
शब्द
|
विलोम
|
सौभाग्य
|
दुर्भाग्य
|
साधु
|
असाधु
|
सुपुत्र
|
कुपुत्र
|
सरस
|
नीरस
|
साकार
|
निराकार
|
सुर
|
असुर
|
सरस
|
नीरस
|
सुगंध
|
दुर्गन्ध
|
सक्रिय
|
निष्क्रय
|
सज्जन
|
दुर्जन
|
सावधान
|
असावधान
|
संधि
|
विच्छेद
|
सुख
|
दुःख
|
सुन्दर
|
असुंदर
|
शिक्षित
|
अशिक्षित
|
सदाचार
|
दुराचार
|
सफल
|
विफल
|
स्वजाति
|
विजाति
|
सार्थक
|
निरर्थक
|
सुकर्म
|
कुकर्म
|
सबल
|
दुर्बल
|
सहयोगी
|
प्रतियोगी
|
संयोग
|
वियोग
|
सकाम
|
निष्काम
|
सुलभ
|
दुर्लभ
|
स्तुति
|
निन्द
|
सशंक
|
निश्शंक
|
सुधा
|
गर्ल
|
संन्यासी
|
गृहस्थ
|
समष्टि
|
व्यष्टि
|
समूल
|
निर्मल
|
सुमति
|
कुमति
|
सदाशय
|
दुराशय
|
स्वल्पायु
|
चिरायु
|
सुपरिणाम
|
दुष्परिणाम
|
सौम्य
|
असौम्य
|
सुशील
|
दुःशील
|
स्वामी
|
सेवक
|
सन्धि
|
विग्रह
|
सबाध
|
निर्बाध
|
स्वार्थ
|
निस्वार्थ
|
सक्षम
|
अक्षम
|
सलज्ज
|
निर्लज्ज
|
सुलभ
|
दुर्लभ
|
सभ्य
|
असभ्य
|
सभय
|
निर्भय
|
सुकाल
|
अकाल
|
सुबह
|
शाम
|
स्मरण
|
विस्मरण
|
स्वदेशी
|
परदेशी
|
समाज
|
व्यक्ति
|
स्वकीया
|
परकीया
|
शब्द
|
विलोम
|
साक्षर
|
निरक्षर
|
सुजन
|
दुर्जन
|
सुमति
|
कुमति
|
सच
|
झूठ
|
सजीव
|
निर्जीव
|
संक्षेप
|
विस्तार
|
सौभाग्य
|
दुर्भाग्य
|
सगुण
|
निर्गुण
|
सफल
|
असफल
|
संतोष
|
असंतोष
|
सबल
|
निर्बल
|
स्वस्थ
|
अस्वस्थ
|
सरल
|
कठिन
|
स्वदेश
|
विदेश
|
संजीव
|
निर्जीव
|
सम
|
विषम
|
सजल
|
निर्जल
|
सम्मुख
|
विमुख
|
सकर्म
|
निष्कर्म
|
सगुण
|
निर्गुण
|
सनाथ
|
अनाथ
|
स्वतन्त्रा
|
परतन्त्रा
|
सम्मान
|
अपमान
|
साकार
|
निराकार
|
सुपथ
|
कुपथ
|
स्मरण
|
विस्मरण
|
सन्तोष
|
असन्तोष
|
संकल्प
|
विकल्प
|
स्वधर्म
|
विधर्म
|
संघटन
|
विघटन
|
सत्कर्म
|
दुष्कर्म
|
संकीर्णि
|
विस्तीर्ण
|
समास
|
व्यास
|
सुसंसगति
|
कुसंगति
|
सखा
|
शत्रु
|
सुगम
|
दुर्गम
|
स्थूल
|
सूक्ष्म
|
सृष्टि
|
प्रलय
|
स्थिर
|
चंचल
|
सत्कार
|
तिरस्कार
|
सापेक्ष
|
निरपेक्ष
|
सादर
|
निरादर
|
सदय
|
निर्दय
|
संकोच
|
असंकोच
|
सुदूर
|
अदूर
|
सामान्य
|
विशिष्ट
|
सविकार
|
निर्विकार
|
स्वप्न
|
जागरण
|
संगत
|
असंगत
|
सुभग
|
दुभग
|
संग
|
निःसंग
|
सामान्य
|
विशिष्ट
|
Page-1 | Page-2 | Page-3 | Page-4 | Page-5 | Page-6 | Page-7 | Page-8 | Page-9 | Page-10 |
0 comments:
Post a Comment