विलोम (Antonyms)
एक़-दूसरे
के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें 'विलोम शब्द' कहते हैं।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें 'विलोम शब्द' कहते हैं।
अत: विलोम
का अर्थ है- उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाल़ा।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।
कुछ विलोम
शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है-
(अ, आ)
शब्द
|
विलोम
|
अमृत
|
विष
|
अन्धकार
|
प्रकाश
|
अनुराग
|
विराग
|
आगामी
|
गत
|
अनुज
|
अग्रज
|
अधिक
|
न्यून
|
आलस्य
|
स्फूर्ति
|
अपेक्षा
|
नगद
|
आदर्श
|
यथार्थ
|
आहार
|
निराहार
|
आमिष
|
निरामिष
|
आजादी
|
गुलामी
|
आर्द्र
|
शुष्क
|
अनिवार्य
|
वैकल्पिक
|
अगम
|
सुगम
|
आकाश
|
पाताल
|
अनुग्रह
|
विग्रह
|
आश्रित
|
निराश्रित
|
अरुचि
|
रुचि
|
आदान
|
प्रदान
|
आय
|
व्यय
|
अवनति
|
उन्नति
|
आयात
|
निर्यात
|
आलस्य
|
स्फूर्ति
|
आस्तिक
|
नास्तिक
|
आदर्श
|
यथार्थ
|
अच्छा
|
सुन्दर
|
अक्सर
|
कभी कभार
|
अमावस्या
|
पूर्णिमा
|
अनुलोम
|
प्रतिलोम
|
अमर
|
मर्त्य
|
अल्पसंख्यक
|
बहुसंख्यक
|
आधुनिक
|
प्राचीन
|
आचार
|
अनाचार
|
आदान
|
प्रदान
|
आकाश
|
पाताल
|
आकीर्ण
|
विकीर्ण
|
आसक्त
|
अनासक्त
|
अतिथि
|
आतिथेय
|
आना
|
जाना
|
अदोष
|
सदोष
|
अनुरक्ति
|
विरक्ति
|
अस्वस्थ
|
स्वस्थ
|
अवनि
|
अम्बर
|
अतुकान्त
|
तुकान्त
|
अधः
|
उपरि
|
अनुग्रह
|
विग्रह
|
अर्जन
|
वर्जन
|
अधम
|
उत्तम
|
अज्ञ
|
विज्ञ
|
अकाल
|
सुकाल
|
अनैक्य
|
ऐक्य
|
अचर
|
चर
|
आवश्यक
|
अनावश्यक
|
आदि
|
अनादि
|
आश्रित
|
निराश्रित
|
आवृत
|
अनावृत
|
आकुंचन
|
प्रसारण
|
अकाम
|
सुकाम
|
अर्पण
|
ग्रहण
|
अति
|
अल्प
|
अनित्य
|
नित्य
|
अधिकारी
|
अनाधिकारी
|
अश्रु
|
हास
|
अग्र
|
पश्च
|
अथ
|
इति
|
अपना
|
पराया
|
अवनत
|
उन्न्त
|
अदेय
|
देय
|
आग्रही
|
दुराग्रही
|
आकर्षण
|
विकर्षण
|
आच्छादित
|
अनाच्छादित
|
आगम
|
लोप
|
आदिष्ट
|
निषिद्ध
|
शब्द
|
विलोम
|
अथ
|
इति
|
अल्पायु
|
दीर्घायु
|
आदि
|
अंत
|
आग्रह
|
दुराग्रह
|
आकर्षण
|
विकर्षण
|
आदान
|
प्रदान
|
अर्थ
|
अनर्थ
|
अतिवृष्टि
|
अनावृष्टि
|
आय
|
व्यय
|
आविर्भाव
|
तिरोभाव
|
अभिज्ञ
|
अनभिज्ञ
|
अनुकूल
|
प्रतिकूल
|
अल्प
|
अधिक
|
अमृत
|
विष
|
अभिमान
|
नम्रता
|
आशा
|
निराशा
|
अपमान
|
सम्मान
|
अनुज
|
अग्रज
|
आदि
|
अंत
|
आरंभ
|
अंत
|
अर्वाचीन
|
प्राचीन
|
आदर
|
अनादर
|
अनुपस्थित
|
उपस्थित
|
अतिवृष्टि
|
अनावृष्टि
|
आलस्य
|
स्फूर्ति
|
अच्छा
|
साफ
|
अजीब
|
अनोखा
|
अनुमति
देना
|
मना करना
|
अस्त
|
उदय
|
अनुरक्ति
|
विरक्ति
|
अग़्नि
|
जल
|
आधुनिक
|
बहुसंख्यक
|
आगामी
|
विगत
|
आत्मा
|
पपरमात्मा
|
आयात
|
निर्यात
|
आग्रह
|
अनाग्रह
|
आधार
|
आधेय
|
आभ्यन्तर
|
बाह्म
|
आदत्त
|
प्रदत्त
|
आहान
|
विसर्जन
|
अनाथ
|
सनाथ
|
अराग
|
सुराग
|
अगला
|
पिछला
|
अनाहूत
|
आहूत
|
अत्यधिक
|
अत्यल्प
|
अधुनातन
|
पुरातन
|
अर्पित
|
गृहीत
|
अपेक्षा
|
उपेक्षा
|
अंगीकार
|
अस्वीकार
|
अघ
|
अनघ
|
अर्थी
|
प्रत्यर्थी
|
अंत
|
अनंत
|
अर्वाचीन
|
प्राचीन
|
आधुनिक
|
प्राचीन
|
आगत
|
अनागत
|
आरोह
|
अवरोह
|
आस्था
|
अनास्था
|
अवर
|
प्रवर
|
अन्तरंग
|
बहिरंग
|
अवनति
|
उन्नति
|
अनेकता
|
एकता
|
अतल
|
वितल
|
अंतर्मुखी
|
वहिर्मुखी
|
अभिज्ञ
|
अनभिज्ञ
|
अपमान
|
सम्मान
|
अन्तर्द्वन्द्व
|
बहिर्द्वन्द्ध
|
अनेक
|
एक
|
अजेय
|
जेय
|
आशा
|
निराशा
|
आतुर
|
अनातुर
|
आधार
|
निराधार
|
आभ्यन्तर
|
बाह्रय
|
आगामी
|
विगत
|
आलोक
|
अंधकार
|
0 comments:
Post a Comment